اگرچه نیاز روزانه بدن ما به زینک ناچیز است؛ اما کمبود روی در بدن محتمل است. مصرف نکردن غذاهای حاوی زینک به میزان کافی و ابتلا به برخی بیماری‌های مزمن از عوامل مؤثر در کمبود این ماده محسوب می‌شوند که علائم آزاردهنده‌ای مثل ریزش مو، کاهش هوشیاری و اختلال در حس چشایی و بویایی را به دنبال دارد.
این مقاله به بررسی علل و علائم کمبود زینک در بدن و همچنین راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این اختلال اختصاص دارد.
کمبود روی چیست؟
کم بودن زینک یا کمبود روی در بدن به این معنی است که بدن شما به اندازه کافی آن را دریافت نمی‌کند. کمبود روی به حالتی گفته می‌شود که در آن، سطح روی بدن آنقدر پایین است که باعث اختلال در سلامت بدن و داشتن احساس منفی در طول روز می‌شود. مصرف روی به میزان کافی و اقدامات درمانی ممکن است منجر به بهبود این وضعیت شود.
بیشتر بخوانید: زینک چیست؟
روی یا زینک یک ماده معدنی ضروری است که در بسیاری از فرایندهای حیاتی بدن نقش دارد. مثل:
- مبارزه با میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا (تقویت سیستم ایمنی)
- بهبود زخم
- رشد سالم جنین
- عملکرد جنسی
- سلامت پوست
- سلامت استخوان
- تقویت سیستم عصبی
- کنترل قند خون
- تکثیر سلول‌ها
بدن انسان نمی‌تواند روی تولید کند و به همین دلیل برای جلوگیری از کمبود زینک در بدن، باید این ماده معدنی را از غذاها یا مکمل‌ها به میزان کافی دریافت کنید.
علائم کمبود روی چیست؟
وقتی میزان این ماده معدنی کم می‌شود، بدن نمی‌تواند سلول‌های جدید و سالم تولید کند. علائم کمبود روی در بدن عبارت‌اند از:
- کاهش وزن بدون دلیل و فعالیت بدنی زیاد
- کاهش سرعت بهبود زخم
- کاهش سطح هوشیاری
- اختلال در بویایی و چشایی
- کاهش اشتها
- زخم و راش پوستی
- مشکلات بینایی
- افسردگی
- اختلال در عملکرد جنسی
- ریزش مو
- اسهال
- تغییر رنگ و شکنندگی ناخن‌ها
- ابتلا به عفونت، سرماخوردگی و بیماری‌های ویروسی به‌صورت مکرر
علائم کمبود زینک در زنان
از میان علائم بالا، ممکن است مشکلاتی مثل ریزش مو، راش پوستی، شکنندگی ناخن‌ها و ضعف در عملکرد سیستم ایمنی بیشتر خانم‌ها را درگیر کند. همچنین کاهش سطح روی در بدن باعث اختلال در چرخه قاعدگی می‌شود.
اگر مشکل شکنندگی ناخن دارید و دنبال راه‌حل برای آن می‌گردید، مقاله «۱۶ روش شگفت انگیز برای تقویت ناخن‌ها» را بخوانید.
علائم کمبود زینک در مردان
علائم اختصاصی کاهش سطح روی در مردان شامل ریزش مو، زخم‌های پوستی، مشکلات چشایی و بویایی و کاهش تعداد اسپرم می‌شود. همچنین ممکن است کمبود تستوسترون و میل جنسی را به دنبال داشته باشد.
بیشتر بخوانید: فواید زینک برای سلامتی چیست؟
کمبود روی و خارش بدن
یکی از فواید روی تقویت سد محافظ پوست و عملکرد ایمنی آن است. کمبود آن منجر به قرمزی و التهاب پوست می‌شود که ممکن است همراه با خارش باشد. همچنین کمبود این ماده معدنی سطح هیستامین را در بدن افزایش می‌دهد. هیستامین هنگام واکنش‌های آلرژیک بدن آزاد می‌شود و با خارش پوست، عطسه و علائم دیگر در ارتباط است.
علاوه بر این، خارش پوست یکی از علائم درماتیت آتوپیک است. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که میزان روی در بدن افراد مبتلا به این بیماری بسیار پایین است.
کمبود زینک و ریزش مو
روی نقش مهمی در سلامت مو دارد. مثلا به رشد و تکثیر سلول‌های فولیکول مو کمک می‌کند و کمبود آن منجر به ضعف فولیکول‌ها، ریزش و نازک شدن موها می‌شود. همچنین کمبود روی در بدن میزان استرس اکسیداتیو را افزایش می‌دهد که از عوامل اصلی ریزش مو است. از طرف دیگر، کمبود این ماده معدنی منجر به اختلالات هورمونی می‌شود و سطح یکی از هورمون‌های مؤثر در ریزش مو یعنی دی هیدروتستوسترون (DHT) را بالا می‌برد.
چه عواملی باعث کمبود زینک می‌شوند؟
علل عمومی و عمده کمبود زینک در بدن عبارت‌اند از:
- کمبود این ماده معدنی در رژیم غذایی (علل تغذیه‌ای)
- بیماری‌های مؤثر در جذب و استفاده از زینک در بدن
- درمان‌های مؤثر در جذب و استفاده از زینک در بدن
علل تغذیه‌ای کمبود روی
اگر منابع غذایی سرشار از زینک مثل گوشت، ماهی و تخم مرغ را به اندازه کافی مصرف نکنید، ممکن است با کمبود این ماده معدنی روبرو شوید. آن‌هایی که رژیم‌های گیاهخواری یا وگان دارند، بیشتر در معرض خطر کمبود روی در بدن قرار می‌گیرند؛ چون میزان غذاهای حاوی فیتات (حبوبات، غلات کامل و مغزها) در رژیم غذایی آن‌ها زیاد است و فیتات میزان جذب و استفاده بدن از روی را کاهش می‌دهد.
برخی از اختلالات روانی مثل بی‌اشتهایی عصبی هم ممکن است میزان روی در بدن را کاهش بدهند.
شرایط پزشکی که می‌توانند باعث کمبود زینک شوند
فهرست زیر بیماری‌هایی را نشان می‌دهد که در ابتلا به این اختلال نقش دارند:
- سوء مصرف الکل
- سوختگی پوست
- بیماری سلیاک
- بیماری کرون
- اچ آی وی یا ایدز (HIV)
- بیماری‌های کلیوی
- مشکلات پانکراس یا لوزالمعده
- کولیت اولسراتیو (التهاب روده بزرگ)
- سندروم روده کوتاه
- سپسیس (عفونت شدید بدن)
- دیابت نوع 2
علاوه بر این، بارداری هم ممکن است میزان نیاز بدن به روی را افزایش بدهد و اگر در این دوران به اندازه توصیه شده روی یا زینک مصرف نکنید، با کمبود زینک در بدن مواجه می‌شوید.
درمان‌هایی که می‌توانند باعث کمبود روی شوند
برخی از روش‌های درمانی هم ممکن است بر میزان جذب و استفاده از روی اثر بگذارند. در ادامه به تعدادی از این روش‌های درمانی اشاره می‌کنیم:
- جراحی باریاتریک (کاهش وزن)
- شِلات تراپی (دفع فلزات سنگین از بدن)
- مصرف داروهای ادرارآور یا دیورتیک
- همودیالیز
- تغذیه وریدی
- مصرف برخی از آنتی بیوتیک‌ها
آیا کمبود زینک می‌تواند ژنتیکی باشد؟
بله؛ اما این وضعیت بسیار نادر است. نوعی بیماری ژنتیکی با نام آکرو‌درماتیت انتروپاتیکا منجر به کاهش سطح زینک در بدن می‌شود. احتمال دارد از هر 500 هزار نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا شود.
تشخیص کمبود روی
بهترین راه برای تشخیص این اختلال و درمان آن، مراجعه به پزشک است. معمولا پزشک برای تشخیص کمبود روی در بدن آزمایش خون یا ادرار تجویز می‌کند؛ اما در حالت طبیعی هم سطح روی در سلول‌های بدن زیاد نیست و این آزمایش‌ها ممکن است نتیجه قطعی نداشته باشند.
همچنین ممکن است پزشک از معاینه بالینی و بررسی سوابق پزشکی فرد برای تشخیص کم بودن میزان روی استفاده کند. به این منظور، او سؤالاتی در مورد رژیم غذایی شما می‌پرسد و اگر متوجه شود که به اندازه کافی مواد مغذی مصرف نمی‌کنید یا تنوع مواد مغذی در رژیم غذایی شما زیاد نیست، کمبود زینک در بدن را تشخیص می‌دهد.
درمان کمبود زینک
برای درمان این اختلال، باید رژیم غذایی خود را تغییر بدهید و مصرف غذاهای حاوی این ماده معدنی را بیشتر کنید. همچنین می‌توانید سراغ مکمل‌های حاوی این ماده معدنی بروید.
تغییر رژیم غذایی برای جبران زینک
آسان‌ترین روش درمان کمبود روی در بدن، تغییر رژیم غذایی است. برای شروع، بهتر است مصرف مواد غذایی زیر را افزایش بدهید:
- گوشت قرمز
- گوشت مرغ
- دانه‌های روغنی و آجیل‌ها
- جوانه گندم
- برنج وحشی
- صدف خوراکی یا اویستر
اگر گیاهخوار هستید، می‌توانید برای جبران کمبود زینک در بدن، مصرف لوبیای پخته، بادام هندی، نخود و بادام درختی را بیشتر کنید.
مکمل برای درمان کمبود روی
یکی از راه‌های سریع برای بالا بردن میزان روی در بدن، مصرف مکمل‌های حاوی این ماده معدنی است. برخی از انواع مکمل‌های حاوی روی یا زینک عبارت‌اند از:
- مولتی ویتامین‌های مینرال (حاوی مواد معدنی)
- مکمل‌های مخصوص بهبود علائم سرماخوردگی
- مکمل‌های اختصاصی زینک
حواستان باشد که اگر بیمار نیستید، نباید مکمل‌های مخصوص سرماخوردگی را سر خود مصرف کنید. همچنین باید به این نکته هم توجه کنید که مکمل‌های حاوی زینک ممکن است با داروهای ادرارآور، آنتی بیوتیک‌ها و داروهای مخصوص آرتریت تداخل داشته باشد.
جلوگیری از کمبود روی
به غیر از مصرف غذاهای سرشار از روی، تغییر در روش آماده سازی و مصرف برخی غذاها می‌تواند میزان جذب روی در بدن را افزایش بدهد. مثلا خیساندن حبوبات در آب قبل از پختن ممکن است مقدار فیتات‌ها را پایین بیاورد و میزان جذب روی را بالا برده و از کمبود زینک در بدن جلوگیری کند. همچنین مصرف محصولات مخمر دار (مثل نان تخمیری) هم ممکن است میزان فیتات‌ها در بدن را کاهش بدهد.
برای کمبود روی چه بخوریم؟
فهرست زیر، منابع غذایی سرشار از زینک را نشان می‌دهد که با مصرف آن‌ها می‌توانید کمبود روی در بدن را جبران کنید:
- گوشت گاو
- حبوبات مثل عدس و لوبیا سفید
- جگر گوساله
- آجیل
- ماهی و سایر غذاهای دریایی
- لبنیات
- نان گندم کامل
- تخم مرغ
- نخود فرنگی
- صدف خام
برای کمبود روی چه قرصی بخوریم؟
مکمل‌های خوراکی روی بیشتر حاوی زینک گلوکونات هستند. این فرم زینک، در داروهای سرماخوردگی هم پیدا می‌شود. بهترین راه برای جبران کمبود زینک و برای افزایش جذب زینک در بدن، مصرف قرص‌های جوشان زینک که حاوی این ماده معدنی است و به دلیل انحلال در آب، زودتر و بهتر جذب می‌شوند.
عوارض کمبود روی در بدن چیست؟
کمبود روی در بدن ممکن است منجر به از دست رفتن هشیاری، دشواری در تمرکز، ضعیف شدن حس چشایی و بویایی، کاهش اشتها و پیدایش زخم‌هایی شود که دیر خوب می‌شوند.
البته باید حواستان به مصرف بیش از حد روی هم باشد؛ چون منجر به ایجاد مسمومیت می‌شود. علائم آن هم شامل گرفتگی‌های عضلانی، اسهال، سردرد، حالت تهوع و استفراغ است.
بهترین قرص جوشان زینک برای رفع کمبود روی در بدن
در این مطلب به علائم، علل، روش تشخیص و درمان کمبود روی در بدن پرداختیم که ممکن است عوارض ناخوشایندی مثل کاهش حس بویایی و چشایی، ریزش مو، کاهش اشتها و اختلال در تمرکز شود.
یکی از راه‌های مؤثر در پیشگیری و درمان کمبود زینک در بدن، مصرف مکمل‌های باکیفیتی مثل مکمل قرص جوشان زینک ویوا آپ حاوی ویتامین ث و ب کمپلکس است. این مکمل علاوه بر تأمین زینک مورد نیاز بدن، در افزایش سطح انرژی، تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود سلامت پوست، سلامت مو و سلامت ناخن هم تأثیرگذار است.
سؤالات متداول درباره کمبود زینک
علائم کمبود زینک در بدن چیست؟
علائم کمبود روی در بدن شامل کاهش سطح هوشیاری، دشواری در تمرکز، ریزش مو، کاهش سرعت بهبود زخم، کاهش اشتها و اختلال در بویایی و چشایی می‌شود.
چگونه بفهمیم دچار کمبود زینک هستیم؟
اگر علائم بالا را دارید، بهتر است برای تشخیص این اختلال و درمان آن به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است از معاینه بالینی یا آزمایش خون و ادرار برای تشخیص کمبود روی استفاده کند.
کمبود روی چه تأثیری بر پوست و مو دارد؟
کمبود روی در بدن ممکن است منجر به تضعیف فولیکول‌ها و ریزش مو شود. همچنین باعث راش و خارش پوستی و کاهش سرعت ترمیم زخم‌ها می‌شود.
بهترین منابع غذایی برای جبران کمبود زینک چیست؟
گوشت گاو، مرغ و ماهی و همچنین تخم مرغ، دانه‌های روغنی و آجیل از منابع غنی زینک محسوب می‌شوند.
چه مقدار روی در روز باید مصرف شود؟
مقدار بهینه مصرف زینک برای زنان بالغ، 9 میلی گرم در روز و برای مردان بالغ، 11 میلی گرم است. کودکان نباید بیشتر از 8 میلی گرم زینک در روز مصرف کنند.
آیا مکمل زینک برای درمان کمبود لازم است؟
بله. مصرف مکمل‌های زینک ممکن است مؤثر باشند؛ مخصوصا اگر رژیم گیاهخواری دارید یا به بیماری‌هایی مثل کولیت اولسراتیو مبتلا هستید که باعث کمبود روی در بدن می‌شوند.
کمبود زینک در کودکان چه علائمی دارد؟
مهم‌ترین علائم این اختلال در کودکان شامل اختلال در رشد، تأخیر در بلوغ، کاهش وزن و از دست دادن اشتها می‌شود.
آیا کمبود روی باعث افسردگی یا خستگی می‌شود؟
تحقیقات علمی ارتباط بین افسردگی و ابتلا به کمبود زینک را اثبات کرده‌اند. همچنین زینک نقش مهمی در متابولیسم دارد و کمبود آن منجر به کاهش سطح متابولیسم و خستگی می‌شود.
چه مدت طول می‌کشد تا کمبود زینک جبران شود؟
کمبود روی خفیف تا متوسط معمولا طی چند روز تا چند هفته درمان می‌شود و اقدامات درمانی، علائم آن را ظرف 72 ساعت بهبود می‌بخشند. درمان کمبود روی شدید ممکن است ماه‌ها طول بکشد.
