خواص سلنیوم برای سلامتی چیست؟

بدن ما به برخی از مواد معدنی و عناصر به میزان بسیار کمی نیاز دارد و همین موضوع باعث شده که بسیاری از این مواد حیاتی را نشناسیم و نسبت به آن‌ها بی‌ توجه باشیم. سلنیوم چیست؟ سلنیم یکی از همین عناصر ضروری است که با وجود نیاز کم ما به آن، کارکردهای مفید و متعددی در بدن دارد و بدون آن سلامت بسیاری از اندام‌های حیاتی بدن به خطر می‌افتد.

در این مقاله قصد داریم به شما بگوییم سلنیوم چیست و در چه مواد غذایی یافت می‌شود، اشکال دارویی و فواید آن چیست و با مصرف کدام مکمل می‌توانید کمبود این ماده در بدن را جبران کنید.

سلنیوم چیست؟

سلنیوم یا Selenium یکی از مواد معدنی و عناصر کمتر شناخته شده در حوزه مکمل های غذایی است. این ماده ضروری در بدن تولید نمی‌شود و باید آن را از طریق مواد غذایی جذب کرد.

متأسفانه این عنصر در طبیعت هم کمیاب است و به همین دلیل باید بیشتر مقدار مورد نیاز آن را از طریق مکمل های دارویی مثل قرص و کپسول تأمین کنید. بزرگ‌ترین نقش این ماده مهم در بدن، خنثی کردن اثر رادیکال‌های آزاد و جلوگیری از واکنش‌های شیمیایی مضر است.

این عنصر با نام اختصاری Se و عدد اتمی 34 در جدول تناوبی عناصر حضور دارد.

کاربرد سلنیوم برای بدن چیست؟

نام این ماده مهم در دوران همه‌گیری کرونا بر سر زبان‌ها افتاد؛ چون محققان اعلام کردند که تأثیر زیادی روی تقویت سیستم ایمنی بدن دارد. البته نام سلنیم با رژیم‌های لاغری و مکمل های کاهش وزن هم گره خورده است؛ گرچه برخی از پزشکان معتقدند که تأثیر این ماده روی لاغری به آن اندازه‌ای که تبلیغات ادعا می‌کنند نیست و مصرف زیاد آن عوارضی جدی را به دنبال دارد.

با این حال مصرف سلنیم در حد توصیه شده برای تقویت تعدادی از سیستم‌های حیاتی بدن مثل غدد درون‌ریز (مثل تیروئید) ایمنی و قلب و عروق حیاتی است. بیشتر Selenium دریافتی بدن در غدد درون‌ ریز ذخیره و مصرف می‌شود.

همچنین تحقیقات علمی نشان داده‌اند که مصرف این ماده می‌تواند از برخی انواع سرطان پیشگیری کند و کمبود آن عملکرد شناختی (توان تمرکز، توجه و ...) را مختل می‌کند.

فواید و خواص سلنیوم ؛ سلنیوم برای چی خوبه؟

این ماده معدنی مفید به‌ صورت خالص در طبیعت پیدا نمی‌شود و بیشتر در اشکال سلنیوم سولفات و سدیم سلنیت وجود دارد. در ادامه به مهم‌ترین فواید ترکیبات مختلف آن برای بدن اشاره می‌کنیم:

آنتی‌ اکسیدان قوی

سدیم سلنیت یک آنتی‌ اکسیدان قدرتمند است که جلوی آسیب‌های مضر رادیکال‌های آزاد را می‌گیرد. رادیکال‌های آزاد فراورده‌های جانبی برخی از فرایندهای بدن مثل متابولیسم هستند که بدن روزانه آن‌ها را تولید می‌کند.

وجود حد مجاز این فراورده‌ها برای جلوگیری از بیماری و تقویت سیستم ایمنی بدن ضروری است؛ اما عادات بدی مثل سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و همچنین استرس و قرار گرفتن طولانی در معرض آفتاب، میزان آن‌ها را افزایش می‌دهند. افزایش رادیکال‌های آزاد از حد مجاز منجر به استرس اکسیداتیو می‌شود که سلول‌های سالم بدن را از بین می‌برد.

آنتی‌ اکسیدان‌هایی مثل selenium با استرس اکسیداتیو مبارزه می‌کنند و جلوی بیماری‌های ایجاد شده توسط آن‌ها مثل بیماری‌های قلبی، آلزایمر و ... را می‌گیرند.

کاهش خطر ابتلا به سرطان

این فایده سلنیم برای بدن با فایده قبلی یعنی مبارزه با اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد در ارتباط است. این ماده معدنی از DNA ها در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند و با تقویت سیستم ایمنی، جلوی ابتلا به برخی از انواع سرطان را می‌گیرد.

برخی از مطالعات علمی ارتباط بین مصرف این ماده و جلوگیری از سرطان پستان، ریه، کولون و پروستات را اثبات کرده‌اند. برخی دیگر هم نشان‌ دهنده تأثیر آن بر کاهش عوارض جانبی پرتو درمانی هستند.

محافظت در برابر بیماری قلبی

سدیم سلنیت یکی از ترکیباتی است که تأثیر آن در جلوگیری از بیماری‌های قلبی اثبات شده است. این ترکیب به کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو در بدن کمک می‌کند و از این طریق خطر ابتلا به بیماری قلبی را کاهش می‌دهد. استرس اکسیداتیو منجر به آترواسکلروز یا تجمع پلاک در شریان‌های خونی می‌شود که یکی از علل اصلی بیماری‌های قلبی و عوارض خطرناکی مثل سکته مغزی است.

جلوگیری از زوال ذهنی و عقلی

آلزایمر یکی از علل اصلی مرگ‌ و میر در جهان است که تأثیرات مخربی روی حافظه و عملکردهای شناختی دارد. استرس اکسیداتیو در پیدایش این بیماری و سایر بیماری‌های مرتبط با افزایش سن مثل پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس نقش دارد. افزایش سطح Selenium خون به کاهش استرس اکسیداتیو و در نتیجه کاهش ریسک ابتلا به این بیماری‌ها منجر می‌شود.

تحقیقات ثابت کرده‌اند که مصرف برخی از منابع غنی این ماده مثل آجیل برزیلی توانایی بیان و عملکردهای ذهنی را در افراد مبتلا به بیماری‌های شناختی افزایش می‌دهد.

سلامت تیروئید

همان‌ طور که گفتیم، بخش بزرگی از سلنیم مصرفی بدن در غدد درون‌ ریز و به‌ خصوص تیروئید ذخیره و مصرف می‌شود. این ماده معدنی به تولید هورمون تیروئید و محافظت از این غده در برابر استرس اکسیداتیو کمک می‌کند. تنظیم ترشح هورمون تیروئید، متابولیسم بدن را افزایش می‌دهد و به همین دلیل قرص سلنیوم برای لاغری مفید است.

همچنین تحقیقات علمی نشان داده‌اند که کمبود این ماده معدنی منجر به بروز بیماری تیروئید هاشیموتو می‌شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می‌کند. علاوه بر این کمبود Selenium با بروز بیماری‌هایی مثل تیروئیدیت خودایمنی و هیپوتیروئیدی در ارتباط است.

تقویت سیستم ایمنی

اینجا باز هم نقش این ماده معدنی در کاهش استرس اکسیداتیو مطرح می‌شود. کاهش این اثر مخرب سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و التهاب را کاهش می‌دهد. التهاب در بروز بسیاری از بیماری‌ها مثل بیماری‌های قلبی، ایدز، بیماری‌های سیستم تنفسی (مثل آنفلوانزا)، سل و هپاتیت نقش دارد.

کاهش علائم آسم

در بیماری آسم، مجاری منتقل‌ کننده هوا به داخل و خارج ریه‌ها ملتهب و تنگ می‌شوند. این اتفاق علائمی مثل خس‌ خس سینه، تنگی نفس و سرفه را ایجاد می‌کند. افزایش سطح سلنیوم در خون باعث کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو که از عوامل اصلی بیماری آسم است می‌شود و عملکرد ریه و مجازی تنفسی را بهبود می‌بخشد.

همچنین تحقیقات ثابت کرده‌اند که مصرف مکمل های حاوی این ماده نیاز به کورتون را در بیماران مبتلا به آسم کاهش می‌دهد.

سلامت پوست و مو

شامپو سلنیوم سولفاید یکی از شامپوهای مؤثر در درمان شوره سر و درماتیت سبوره‌ای است. ماده مؤثر این شامپو جلوی تکثیر سلول‌های پوست کف سر را می‌گیرد و از این طریق شوره سر، درماتیت سبوره‌ای و بیماری‌های مؤثر بر پوست کف سر را درمان می‌کند.

همچنین مصرف کپسول سلنیوم برای زنان نیز خواصی مثل افزایش خاصیت ارتجاعی پوست و کاهش چین‌ و چروک را به دنبال دارد و موها را تقویت می‌کند.

خواص سلنیوم در بدنسازی

مهم‌ترین خاصیت این ماده معدنی در بدن‌سازی، کاهش استرس اکسیداتیو ناشی از تمرینات سنگین و اثرات مخرب آن بر عضلات است. این ماده معدنی سرعت ریکاوری عضلات را افرایش می‌دهد و می‌تواند میزان هورمون تستوسترون بدن را بالا ببرد. افزایش این هورمون به بهبود فرایند عضله‌ سازی کمک می‌کند.

میزان سلنیوم مورد نیاز بدن چقدر است؟

جدول زیر میزان مصرف توصیه شده سلنیم در روز را برای گروه‌های سنی مختلف نشان می‌دهد:

اشکال دارویی سلنیوم چیست؟

اگر می‌خواهید بدانید اشکال مختلف داروی سلنیوم چیست و هر کدام چه کاربردی دارند، فهرست زیر را بخوانید:

1- مکمل سلنیوم

مکمل سلنیم ممکن است به‌ صورت قرص، کپسول یا قرص جوشان عرضه شود. ترکیبات این مکمل‌ها به هدف و کاربرد آن‌ها بستگی دارد و به همین دلیل ممکن است مواد دیگری مثل ویتامین سی، زینک، کلاژن و ... هم در این مکمل‌ها وجود داشته باشد. همچنین با توجه به پایین بودن میزان توصیه شده Selenium برای بدن، با مصرف مولتی‌ ویتامین‌ های مینرال هم می‌توان مقدار نیاز روزانه را تأمین کرد.

2- کپسول سلنیوم

معمولا مکمل‌هایی که حالت کپسولی دارند برای کودکان و آن‌هایی که در هضم قرص مشکل دارند، تجویز می‌شوند. کپسول سلنیوم برای زنان خواصی مثل بهبود سلامت پوست و مو، استحکام ناخن‌ها، تنظیم عملکرد غده تیروئید، افزایش متابولیسم و بهبود عملکرد جنسی را دارد.

3- قرص سلنیوم

معمولا زمانی که عبارت «داروی سلنیوم چیست» را در اینترنت جستجو می‌کنید، قرص سلنیم به عنوان اولین نتیجه نمایش داده می‌شود. معمولا قرص سلنیوم برای لاغری و بهبود عملکرد تیروئید تجویز می‌شود؛ اما امکان دارد برای کاربردهای زیر هم مفید باشد:

• کاهش چین‌ و چروک و نشانه‌های پیری زودرس
• تقویت سیستم ایمنی بدن
• کاهش التهاب
• بهبود سلامت پوست، مو و ناخن
• افزایش تولید اسپرم در مردان
• تقویت حافظه و عملکردهای شناختی

بهترین زمان مصرف قرص سلنیوم

بسیاری از تولیدکنندگان مکمل های سلنیم توصیه می‌کنند که این ماده معدنی را همراه با غذا میل کنید. به همین دلیل بهترین زمان مصرف قرص سلنیوم همراه با صبحانه، نهار یا شام است. همچنین مصرف آن در شب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.

4- شامپو سلنیم

شامپو سلنیوم سولفاید یا سلنیوم سولفات یکی دیگر از اشکال دارویی این ماده است که برای درمان شوره سر و بیماری‌های مشابه تجویز می‌شود. می‌توانید دوزهای پایین این شامپو را بدون نسخه پزشک بخرید؛ اما برای دوزهای بالاتر به نسخه نیاز دارید.

5- ویتامین سلنیوم چیست؟

ویتامین سلنیوم همان قرص یا کپسول Selenium است. این قرص یا کپسول ممکن است تنها با این ماده یا به‌ صورت ترکیبی از مواد معدنی و ویتامین‌های مفید تولید شود. ترکیبات این مکمل را کاربرد و هدف آن مشخص می‌کند.

علائم کمبود سلنیوم در بدن چیست؟

کمبود سلنیم نوعی بیماری است و زمانی که این ماده از حدود توصیه شده کمتر مصرف شود، بروز پیدا می‌کند. جدول زیر علائم این بیماری را نشان می‌دهد:

• ناباروری در زنان و مردان
• ضعیف شدن عضلات
• خستگی مفرط
• مه مغزی (گیجی، فراموشی، خستگی ذهنی و مشکل در تمرکز)
• ریزش مو
• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن

کمبود سلنیم باعث چه بیماری می‌شود؟

کمبود این ماده در بدن ممکن است با بیماری‌های قلبی و عروقی، ایدز، بیماری‌های تیروئید، بیماری‌های خودایمنی و برخی از انواع سرطان مثل سرطان پروستات، سینه، ریه و کولون در ارتباط باشد.

20 منبع غذایی سلنیوم ؛ سلنیوم در چیست؟

اگر برایتان سؤال شده که سلنیوم چیست و در چه مواد غذایی یافت می‌شود، نگاهی به فهرست زیر بیندازید:

• آجیل برزیلی یا Brazil nuts (بادام برزیلی)
• ماهی ساردین، سالمون و میگو
• ژامبون بوقلمون
• غلات کامل
• گوشت گاو
• گوشت خوک
• گوشت بوقلمون
• گوشت مرغ
• پنیر کاتیج
• تخم‌ مرغ
• برنج قهوه‌ای
• تخمه آفتاب‌ گردان
• لوبیای پخته شده
• قارچ
• جو دو سر
• اسفناج
• لبنیات مثل شیر و ماست
• عدس
• پسته
• موز

چه غذایی دارای بیشترین سلنیوم است؟

آجیل برزیلی یکی از بهترین منابع سلنیم است و هر 6 تا 8 مغز آن 554 میکروگرم از این ماده مغذی را تأمین می‌کند. همچنین ماهی سالمون و گوشت بوقلمون هم می‌توانند کمبود این ماده حیاتی را به خوبی جبران کنند.

سلنیوم در چه میوه‌ هایی است؟

موز، هلو، هندوانه و خربزه‌ای جمله میوه‌های سرشار از سلنیم محسوب می‌شوند و با مصرف آن‌ها می‌توانید نیاز بدنتان به این ماده معدنی را جبران کنید.

مصرف سلنیوم برای چه افرادی مهم است؟

مصرف سلنیوم برای آن‌هایی که دیالیز می‌شوند و مبتلایان به ایدز و بیماری‌های گوارشی بیشتر از همه اهمیت دارد؛ چون این بیماران روزانه میزان زیادی از سلنیم را دفع می‌کنند. همچنین افرادی که شرایط زیر را دارند هم بهتر است مکمل های حاوی این ماده را مصرف کنند:

• افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئید
• افراد مبتلا به گره تیروئید
• مبتلایان به سرطان
• افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی
• خانم‌های باردار
• افراد مبتلا به کمبود سلنیم

عوارض مصرف بیش از حد سلنیوم چیست؟

همان‌ طور که قبلا اشاره کردیم، بدن به مقادیر کمی از این ماده به‌ صورت روزانه نیاز دارد. اگر مصرف این ماده از مقادیر توصیه شده بیشتر شود، احتمال دارد عوارضی مثل اسهال، خارش و بثورات پوستی، حالت تهوع، استفراغ و ریزش مو ایجاد شود.

علائم مسمومیت با سلنیوم چیست؟

مسمومیت با Selenium بسیار نادر است؛ چون اصولا این ماده در مواد غذایی هم در حدی که بتواند ایجاد خطر کند پیدا نمی‌شود. در ادامه عوارض مسمومیت سلنیم را می‌خوانید:

• سرگیجه
• گرگرفتگی و سرخی صورت
• رعشه
• درد و کوفتگی عضلات
• آسیب به دستگاه گوارش و سیستم عصبی
• حمله قلبی
• نارسایی کلیه

موارد احتیاط مصرف مکمل سلنیوم

خانم‌های باردار یا مادرانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند، باید پیش از مصرف مکمل سلنیم حتما با پزشک مشورت کنند. همچنین اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، دیالیز می‌شوید یا بیماری‌هایی مثل سرطان پوست مبتلا شده‌اید، پیش از مصرف این مکمل حتما با پزشک مشورت کنید.