گرفتگی عضلات چیست؟ علت و درمان اسپاسم عضلانی

یکی از آزاردهنده‌ترین اتفاقاتی که تقریبا همه ما آن را تجربه کرده‌ایم، گرفتگی عضلات یا اسپاسم عضلانی است. این وضعیت گاهی فلج‌کننده می‌شود و با ادامه‌ دار بودن، زندگی فرد را دچار اختلال می‌کند. گرفتگی عضلانی غیرقابل‌ پیش‌بینی و ناگهانی است و بسته به علت ممکن است در نواحی مختلف بدن از ساق پا گرفته تا گردن و حتی مغز رخ دهد.

اسپاسم عضلانی ممکن است دردناک و غیر قابل‌ تحمل هم باشد و شما را مجبور کند به هر روشی برای رفع آن متوسل شوید؛ اما برای انتخاب درمان روش درمانی مناسب، باید نوع اسپاسم خود و علت آن را شناسایی کنید و بهترین راه برای گرفتن نتیجه، مراجعه به پزشک است.

در این مقاله ما تلاش کرده‌ایم تا اطلاعات شما را در مورد این عارضه کمی بالا ببریم؛ در نتیجه اول به شما می‌گوییم معنی اسپاسم چیست و به بررسی علائم، انواع و روش‌های درمانی مختلف آن می‌پردازیم.

اسپاسم یعنی چه؟

اسپاسم (به انگلیسی Spasm) در فارسی تنجه یا گرفتگی ناگهانی و غیرارادی عضلات معنی شده است که می‌تواند به معنای علامت یک بیماری یا واکنش به درد، گرفتگی عروق و ... باشد. در طب فارسی میان اسپاسم یا گرفتگی عضلانی (muscle spasms) و کرامپ عضلانی (muscle cramps) فرق گذاشته شده و دومی به معنای گرفتگی مزمن و دردناک عضلات است.

تمامی روش‌های درمانی، علل و انواع اسپاسم بررسی شده در این مقاله، به هر 2 نوع موقت و مزمن آن اشاره دارد.

اسپاسم عضلانی چیست؟

معنی اسپاسم یا گرفتگی عضلانی یعنی گرفتگی ناگهانی، شدید و غیرارادی عضله که ممکن است موقت یا دائم باشد. برخی از انواع گرفتگی عضله با مصرف ویتامین، ورزش، ماساژ و ... رفع می‌شوند و برخی دیگر به درمان‌ های دارویی و فیزیوتراپی نیاز دارند. این عارضه بسیار شایع است و امکان دارد یک عضله یا گروهی از عضلات مجاور را درگیر کند. اسپاسم بیشتر در این نقاط بدن رخ می‌دهد:

• کمر
• بازو و ساعد
• عضلات پشت پا
• گردن
• قفسه سینه و اطراف دنده‌ها
• شکم

علت اسپاسم عضلانی و دلیل گرفتگی عضلات چیست؟

هنوز مشخص نیست که چرا برخی از افراد بیشتر از دیگران دچار گرفتگی عضلانی می‌شوند و محققان هم به پاسخ درستی در این زمینه نرسیده‌اند. با این حال شایع‌ترین علل این عارضه را می‌توان در فهرست زیر جستجو کرد:

• کشش ناکافی عضلات (ورزش نکردن)
• خستگی عضلانی
• ورزش یا فعالیت بدنی در هوای بسیار گرم (کرامپ گرمایی)
• دهیدراته شدن
• به هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها در بدن (بالا و پایین شدن میزان نمک، پتاسیم، منیزیم و کلسیم)
• استرس و اضطراب
• ورزش سنگین به مدت طولانی
• وضعیت بدنی نادرست در طول روز

البته علل برخی از انواع کرامپ عضلانی به‌ کلی متفاوت است. مثلا اسپاسم عضلانی و تنگی نفس ممکن است به دلیل بیماری قلبی رخ دهد.

علائم گرفتگی عضلانی چیست؟

علائم گرفتگی عضلانی به شدت و علت آن بستگی دارد. اسپاسم‌های خفیف و موقت به شکل پرش یا تکان خوردن عضله احساس می‌شوند. در موارد شدید، عضلات مثل توپ سفت و برجسته می‌شوند و لمس و فشار دادن آن‌ها با درد همراه است. در برخی موارد هم این عارضه دردی ماندگار و چندروزه دارد.

اگر گرفتگی عضله شما به دلیل مشکلات عروق و اعصاب باشد، امکان دارد علائم زیر را هم تجربه کنید:

• درد و ضعف عضلات
• فلج موقت
• بی‌ حسی عضلات
• مشکل در هماهنگ کردن حرکات عضلات با یکدیگر
• مشکلات خواب
• مشکلات بینایی

در اسپاسم‌های شدید مثل اسپاسم عصبی سر، علائم شدیدتر مثل سردردهای فلج‌کننده هم رخ می‌دهد و ممکن است فرد دچار سکته قلبی یا مغزی شود.

برای رفع گرفتگی عضلات چه باید کرد؟

پیش‌نیاز پیدا کردن روش درمان گرفتگی عضلانی، پی بردن به علت آن است. مثلا در صورتی‌ که علت آن کمبود مواد معدنی ضروری در بدن باشد، می‌توانید با مصرف مکمل قرص جوشان، این مشکل را رفع کنید. همچنین برای رفع اسپاسم در بارداری یا بعد از ورزش، باید به اندازه کافی آب بنوشید و حرکات کششی اصولی انجام بدهید.

در صورت بروز اسپاسم در عضلات پا، دست، شکم و ... می‌توانید با اقدامات زیر درد و ناراحتی را کاهش دهید:

• ماساژ عضله با دست یا غلتک مخصوص ماساژ
• ایستادن و قدم زدن
• قرار دادن کمپرس گرم یا سرد
• مصرف مسکن‌های بدون نسخه مثل استامینوفن یا ایبوپروفن

چه افرادی دچار گرفتگی عضلات می‌شوند؟

تقریبا هر کسی می‌تواند دچار گرفتگی عضلانی یا muscle spasms شود و این اتفاق ممکن است در هر زمانی مثل راه رفتن، نشستن، غذا خوردن، ورزش، خواب و ... رخ دهد. با وجود این که هنوز دقیقا مشخص نشده که چرا برخی از افراد بیشتر دچار این عارضه می‌شوند؛ اما می‌توان گروه‌های زیر را بیشتر در برابر گرفتگی عضله آسیب‌ پذیر دانست:

• ورزشکاران
• نوزادان
• خانم‌های باردار
• افراد با سن بالای 65 سال
• افراد دارای اضافه‌ وزن

اسپاسم عضلانی چقدر طول می‌کشد؟

اسپاسم موقت معمولا بیشتر از 15 ثانیه طول نمی‌کشد و در صورتی‌ که اسپاسم شما دیر به دیر رخ می‌دهد و در این حد طول می‌کشد، نیازی به نگرانی نیست؛ چون و با درمان‌ های خانگی و حرکات کششی می‌توانید آن را رفع کنید. البته اگر این مشکل به‌ صورت مداوم برای شما رخ می‌دهد، باید برای پیدا کردن علت و روش درمان به پزشک مراجعه کنید.

انواع اسپاسم عضلانی را بشناسید

همان‌ طور که در بالا اشاره کردیم، گرفتگی عضلانی یا muscle cramps انواع مختلفی دارد و باید بر اساس نوع اسپاسم دنبال درمان آن گشت. اگر می‌خواهید بدانید انواع اسپاسم چیست، این بخش را حتما بخوانید:

گرفتگی عضلات گردن

گرفتگی یا اسپاسم عضلات گردن بسیار شایع است و هر نوع عاملی که وضعیت ستون فقرات و استخوان‌های گردن را تهدید کند، می‌تواند منجر به گرفتگی در این ناحیه شود. وضعیت بدنی بد در طول روز و هنگام خواب و قرار داشتن سر در یک وضعیت برای مدت طولانی (مثلا کار با کامپیوتر) از جمله علل اصلی اسپاسم در ناحیه گردن است. گاهی اوقات وضعیت بد گردن به گرفتگی عضلات کتف هم منجر می‌شود.

اسپاسم عضلانی کمر

اسپاسم یا گرفتگی عضلات پشت دلایل مختلفی دارد و ممکن است نشانه مشکلات خفیف تا بیماری‌های جدی باشد. در ادامه به شایع‌ترین مشکلات بروز اسپاسم در این ناحیه اشاره می‌کنیم:

• تنگی کانال نخاعی
• آرتریت
• سیاتیک
• دیسک کمر
• کژپشتی یا اسکولیوز
• تومور ستون فقرات
• وضعیت بدنی بد
• ضعف عضلات کمر
• شکستگی مهره‌ها در اثر فشار
• عفونت کلیه
• تحرک کم

گرفتگی عضلانی در این ناحیه معمولا طولانی‌تر از نواحی دیگر بدن است و درد آن می‌تواند فلج‌کننده باشد. برای درمان این مشکل، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

گرفتگی عضلات دست

ماهیچه‌های کشیده عضلات دست و بازو، آن‌ها را مستعد گرفتگی و اسپاسم می‌کند. گرفتگی عضلات انگشت، یکی از انواع شایع اسپاسم است که امکان دارد به دلیل بیماری‌هایی مثل اسکلرودرمی، آترواسکلروز، لخته خون یا گرفتگی عروق رخ دهد.

گرفتگی عضلات یا اسپاسم عضلانی پا

اسپاسم یا گرفتگی عضلانی پا می‌تواند در لگن، ساق (ماهیچه پشت ساق) و انگشتان پا رخ دهد. کمبود ویتامین E ،B12 ،B6 ،D و B1 علت اصلی اسپاسم عضلات تمامی قسمت‌های پا است؛ اما گرفتگی عضلات ران و لگن می‌تواند به دلیل تغییرات هورمونی، بیماری‌ های عصبی، مشکل گردش خون و خستگی عضلانی رخ دهد. این عارضه در ورزشکاران و خانم‌های باردار بسیار شایع است.

علت گرفتگی انگشتان پا هم می‌تواند پوشیدن جوراب و کفش نامناسب، نوروپاتی دیابتی و کاهش میزان آب در بدن باشد. در بخش بعدی به علل اسپاسم عضلات پا می‌پردازیم.

گرفتگی عضلات پا در خواب

وقوع اسپاسم در عضلات پشت پا معمولا در شب‌ها و هنگام خواب رخ می‌دهد و فرد را بی‌خواب می‌کند. علت گرفتگی ماهیچه پشت پا را می‌توان در فهرست زیر جستجو کرد:

• نشستن برای مدت طولانی یا با وضعیت نامناسب
• استفاده بیش از حد از عضلات پا (راه رفتن بیش از حد، ورزش سنگین، ایستادن طولانی)
• ایستادن یا کارکردن روی سطوح سفت بدون کفش مناسب

اسپاسم عضلانی قلب

قلب یکی از حیاتی‌ترین و مهم‌ترین اعضای بدن است. معمولا اسپاسم عضلانی و تنگی نفس به دلیل بیماری قلبی رخ می‌دهد؛ اما اسپاسم و درد این ناحیه می‌تواند ناشی از تغییر شدید و ناگهانی جریان خون و افزایش کلسترول خون هم باشد. همچنین استعمال دخانیات، نوشیدن مداوم الکل، استرس و رژیم غذایی نادرست هم در بروز این عارضه مؤثر است.

گرفتگی عضلات شکم

گرفتگی عضلانی در ناحیه شکم از آن مشکلات فلج‌کننده‌ای است که فرد را کلافه می‌کند. سقوط از وسایل نقلیه موتوری، ورزش غیراصولی و بدون گرم کردن، بلند کردن نادرست اجسام سنگین، پیچش و چرخ ناگهانی، فرم بدنی ضعیف و عطسه و سرفه شدید می‌تواند منجر به اسپاسم در ناحیه شکم شود.

اسپاسم معده چیست؟

گاهی اوقات اسپاسم شکم ناشی از گرفتگی عضله معده است و ربطی به دلایل بالا ندارد. این مشکل می‌تواند ناشی از استرس و اضطراب یا مشکلات گوارشی باشد و برای بروز آن، می‌توان دلایل زیر را فهرست کرد:

• اختلالات گوارشی مثل سندرم روده تحریک‌ پذیر
• مسمومیت غذایی
• درد قاعدگی
• یبوست
• نفخ شدید
• انسداد روده
• مصرف برخی از داروها مثل ضد التهاب‌های غیراستروئیدی یا آنتی‌ بیوتیک‌ها

اسپاسم روده چیست؟

گرفتگی عضلانی در روده معمولا با نفخ، شکم‌ درد و ناراحتی همراه است و معمولا به‌ صورت خود به‌ خود رفع می‌شود. این عارضه می‌تواند به دلیل سندرم روده تحریک‌ پذیر، بیماری التهابی روده، عفونت، مسمومیت غذایی، استرس یا قاعدگی رخ دهد. در مواد شدید و مزمن، این اسپاسم تنها با درمان دارویی، جراحی و ... رفع می‌شود.

اسپاسم عضلانی عصبی چیست؟

همان‌ طور که از نام آن پیدا است، اسپاسم یا گرفتگی عضلانی عصبی به دلیل مشکلات اعصاب بدن رخ می‌دهد. کمبود ویتامین‌های موردنیاز سیستم عصبی (ویتامین C، ب کمپلکس و ...)، گرفتگی عروق، بیماری‌ های قلبی، بیماری‌ های کبدی و ... می‌تواند منجر به گرفتگی عضلانی عصبی شود.

اسپاسم عصبی سر

گرفتگی یا اسپاسم عصبی سر، نوعی درد عصبی است که می‌تواند به دلیل اسپاسم و خستگی عضلات گردن، میگرن، آسیب یا تحت‌ فشار قرار گرفتن ستون فقرات، عفونت و نقرس ایجاد شود.

اسپاسم مغزی

گرفتگی یا اسپاسم مغزی نوع خاصی از اسپاسم است که مستقیما با تنگ شدن یا سفت شدن عروق ارتباط دارد. این موضوع باعث می‌شود گردش خون در بدن دچار مشکل شود و اکسیژن کمتری به بافت‌های بدن برسد.

علائم اسپاسم مغزی بسته به شدت می‌تواند شامل غش کردن، درد قفسه سینه مزمن، سردرد، خواب‌ آلودگی و ناتوانی در حرکت دادن یک سمت بدن شود.

علت گرفتگی عضلات بعد از ورزش چیست؟

گرفتگی عضلات ران و ساق پا یکی از علائم رایج ورزش‌های سنگین است. این اسپاسم و درد ناشی از آن به دلیل ریکاوری عضلات رخ می‌دهد. انجام حرکاتی که به آن‌ها عادت ندارید، حرکات غیراصولی، گرم نکردن یا سرد نکردن و ... می‌تواند منجر به گرفتگی عضلانی بعد از ورزش شود.

اگر بعد از ورزش سنگین دچار گرفتگی عضلات پشت شدید، حرکات خود را کمی سبک‌تر کنید، مصرف آب را افزایش دهید و به انجام حرکات کششی بپردازید و قرص جوشان منیزیم مصرف کنید.

علت گرفتگی عضلات در بارداری

کرامپ عضلات در بارداری بسیار رایج است و بیشتر پاها را درگیر می‌کند. فهرست زیر دلیل گرفتگی عضلات در بارداری را نشان می‌دهد:

• تحمل وزن ناشی از بارداری
• ورزش سنگین
• کمبود آب در بدن
• مشکلات گردش خون
• گرم نکردن قبل از ورزش
• کمبود برخی از مواد معدنی مثل کلسیم و منیزیم در بدن

اسپاسم عضلانی چه حسی دارد؟

احساس گرفتگی عضلانی بسته به نوع آن متفاوت است. اسپاسم‌های موقت به‌ صورت درد خفیف، درد بخیه یا شدیدتر از آن احساس می‌شوند و ممکن است حین آن‌ها تکان خوردن عضلات را هم متوجه شوید. همچنین حس گرفتگی عضلات کتف با پشت پا متفاوت است و ممکن است طولانی و آزاردهنده باشد.

کمبود چه ویتامینی باعث گرفتگی عضلات پا در خواب میشود؟

علت گرفتگی ماهیچه پشت پا به جز نشستن و ایستادن طولانی یا ورزش سنگین، می‌تواند به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی هم برگردد. عدم دریافت ویتامین دی، ب کمپلکس، پتاسیم و منیزیم در گرفتگی عضلات پشت پا به شدت مؤثر است.

برای جلوگیری از بروز این مشکل، می‌توانید از قرص جوشان منیزیم ویوا آپ استفاده کنید که به تقویت سلامتی عضلانی و استخوانی شما کمک می‌کند.

همچنین می‌توانید قرص جوشان مولتی ویتامین ویوا آپ را مصرف کنید که حاوی ویتامین ث + زینک + ب کمپلکس است و تمامی ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای عملکرد صحیح عضلات و تقویت آن‌ها را در ترکیبات خود دارد. همچنین مصرف این مکمل جوشان به کاهش ریزش مو و تقویت سیستم ایمنی بدن هم کمک می‌کند.

آیا کم‌ خونی باعث گرفتگی عضلات می‌شود؟

در صورتی‌ که گرفتگی عضله با حس گزگز همراه باشد، می‌توانید علت آن را در کم‌ خونی جستجو کنید. کم‌ خونی باعث می‌شود اکسیژن و مواد مغذی به اندازه کافی به بافت‌های عضلانی نرسد و اسپاسم و انقباض در این بافت‌ها رخ دهد.

راه‌ های جلوگیری از گرفتگی عضلانی چیست؟

گاهی اوقات به دلیل افزایش سن، حساسیت به غذاهای حاوی ویتامین‌های ضروری و ... نمی‌توان به‌ صورت کامل جلوی گرفتگی عضلانی را گرفت. با این حال، اقدامات زیر می‌تواند در پیشگیری از این عارضه مؤثر باشد:

• انجام تمرینات کششی به‌ صورت اصولی
• نگه داشتن وزن در محدوده مناسب
• نوشیدن آب به میزان کافی
• خودداری از ورزش سنگین در هوای گرم
• پوشیدن کفش مناسب
• تغییر داروهای مؤثر در اسپاسم با نظر پزشک
• استفاده از بالش در زیر پاها یا آویزان کردن آن‌ها از تخت برای جلوگیری از گرفتگی عضلات در خواب
• انجام حرکات کششی قبل از خواب

درمان اسپاسم عضلانی چیست؟

بهترین راه درمان گرفتگی عضلات، روش‌ های خانگی، ورزش، نوشیدن آب به میزان کافی و داشتن رژیم غذایی مغذی است. در صورتی‌ که این وضعیت شدید و ادامه‌ دار شود، باید به پزشک مراجعه کنید تا داروهای زیر را برایتان تجویز کند:

قرص برای گرفتگی عضلات

معمولا قرص‌های متوکاربامول، کاریزوپرودول، سیکلوبنزاپرین برای رفع گرفتگی عضلات تجویز می‌شوند و آن‌ها را با نام شل‌ کننده عضلات هم می‌شناسند. مصرف این قرص‌ها عوارضی مثل بی‌حالی و خواب‌ آلودگی را به دنبال دارد.

پماد گرفتگی عضلات

پمادهای ضد درد و اسپاسم یکی از مؤثرترین راه‌ها برای رفع گرفتگی عضلانی محسوب می‌شوند. از بهترین پمادهای ضد اسپاسم می‌توانیم به متیل سالیسیلات، کپسایسین و منتول اشاره کنیم.

آمپول گرفتگی عضلات

اگر از هر کسی که تجربه گرفتگی عضله شدید داشته بپرسید بهترین ضد اسپاسم چیست، احتمالا آمپول متوکاربامول یا روباکسین را به شما معرفی می‌کند. البته خرید و تزریق این آمپول تنها با تجویز پزشک امکان‌ پذیر است و در موارد شدید تجویز می‌شود.

منیزیم برای گرفتگی عضلات

یکی از مؤثرترین مکمل‌ها برای پیشگیری و درمان گرفتگی عضلات، مکمل منیزیم است. این مکمل معمولا همراه با کلسیم یا ویتامین D عرضه می‌شود تا تأثیر آن بیشتر شود و بتواند به تقویت عضلات بیشتر کمک کند. پیش از مصرف مکمل منیزیم یا هر نوع ویتامین و ماده معدنی دیگری، بهتر است با پزشک مشورت کنید.

برای گرفتگی عضلات چه ویتامینی بخوریم؟

برای رفع گرفتگی عضلات و پیشگیری از آن، معمولا ترکیبی از ویتامین‌ های ب کمپلکس، E و D تجویز می‌شود که تمامی آن‌ها به بهبود عملکرد عضلات، عروق و اعصاب کمک می‌کنند. همچنین مصرف برخی مواد معدنی مثل کلسیم، زینک و پتاسیم هم برای جلوگیری از اسپاسم عضلات ضروری است.

البته برای کاهش برخی از علائم اسپاسم مغزی، مصرف کلسیم باید کنترل شود و افراد دارای این عارضه نباید مکمل‌هایی که هم کلسیم و هم منیزیم دارند را مصرف کنند.

برای درمان گرفتگی عضلات در خانه چه باید کرد؟

برای رفع گرفتگی عضلات در خانه، می‌توانید ناحیه درگیر را ماساژ بدهید یا روی آن کمپرس سرد یا گرم بگذارید. همچنین راه رفتن و مصرف مسکن‌های بدون نیاز به نسخه مثل استامینوفن هم می‌تواند به کاهش درد آن کمک کند. در بخش بعدی بهترین ورزش‌ها برای رفع اسپاسم را معرفی می‌کنیم.

بهترین ورزش برای اسپاسم عضلات چیست؟

اگر می‌خواهید بدانید بهترین ورزش ضد اسپاسم چیست، نگاهی به فهرست زیر بیندازید:

حرکات کششی برای گرفتگی عضلات ساق و ران پا

برای این کار باید دراز بکشید و تلاش کنید انگشتان پا را به سمت سر بکشید. همچنین می‌توانید چند ثانیه روی نوک پاهای خود بایستید.

برای رفع اسپاسم ران، می‌توانید چند بار به‌ آرامی اسکوات بزنید. برای حفظ تعادل حین این حرکت، از یک صندلی کمک بگیرید. سپس زانوی خود را خم کرده و باسن را به سمت عقب ببرید. چند ثانیه در همین حالت باقی بمانید.

حرکات کششی برای گرفتگی عضلات کمر

با پیاده‌ روی تمامی عضلات بدن تحت کشش قرار می‌گیرند و از آنجایی‌ که عضلات کمر با تمامی بخش‌های بدن در ارتباط هستند، پیاده‌روی می‌تواند به کاهش درد و گرفتگی آن‌ها کمک کند. همچنین می‌توانید روی تخت دراز بکشید و یک توپ تنیس را زیر ناحیه دچار اسپاسم قرار دهید. چند بار نفس عمیق بکشید و با توپ کمر خود را ماساژ بدهید.

حرکات کششی برای گرفتگی گردن

برای رفع گرفتگی عضلات گردن، می‌توانید سر خود را به جلو، عقب، چپ و راست حرکت دهید. این کار را به‌ آرامی انجام دهید و از فشار آوردن به مهره‌های گردن خودداری کنید.

برای گرفتگی عضلات چه بخوریم؟

برای این که بتوانید ویتامین‌ها و مواد معدنی مؤثر در پیشگیری از گرفتگی عضلات را تأمین کنید، بهتر است خوراکی‌های زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید:

• آووکادو
• هندوانه
• شیر نارگیل
• سیب‌ زمینی شیرین
• آب قلم
• ماست یونانی (مزه‌ دار نشده)
• پاپایا
• ماهی سالمون
• موز